Dieta w endometriozie – co jeść, by złagodzić objawy i poprawić samopoczucie?

Czym jest endometrioza?

Endometrioza to przewlekła choroba zapalna, w której błona śluzowa macicy (tzw. endometrium) rozrasta się poza jamą macicy i nacieka na inne tkanki oraz narządy. Najczęściej zmiany endometrialne powstają w jajnikach, jajowodach, pęcherzu moczowym i jelitach, ale mogą pojawiać się także w innych częściach ciała. Choć endometrioza uważana była kiedyś za chorobę ginekologiczną atakującą miednicę, to wiemy już, że jest to choroba całego organizmu.

Endometrioza może rozpocząć się z chwilą pierwszej miesiączki i trwać aż do okresu menopauzy, czyli przez cały okres rozrodczy kobiety. Do tej pory nie poznano dokładnych przyczyn powstawania choroby, ale uważa się, że kluczowe są tutaj czynniki genetyczne i środowiskowe. W marcu obchodzimy Tydzień Świadomości Endometriozy, a symbolem tego została wybrana żółta wstążka.

Wyróżnia się 3 typy endometriozy:

• endometrioza otrzewnowa - zmiany chorobowe znajdują się głównie na powierzchni otrzewnej, czyli błony otaczającej narządy wewnętrzne oraz miednicę

• endometrioza jajnikowa - zmiany mają postać torbieli na jajnikach lub jajowodach

• endometrioza głęboko naciekająca - zmiany przedostają się przez otrzewną i zaczynają pojawiać się na narządach wewnętrznych jak jelita czy pęcherz moczowy

Ze względu na stopień zaawansowania choroby można także wyróżnić 4 stadia endometriozy, które zależą od wielkości zmian, ich lokalizacji oraz ciężkości:

• I stadium - choroba minimalna

• II stadium - choroba łagodna

• III stadium - choroba umiarkowana

• IV stadium - choroba ciężka

Jak może objawiać się endometrioza?

Endometrioza może przebiegać w sposób całkowicie bezobjawowy i nie dawać o sobie znać przez długi czas. U niektórych osób jednak objawy mogą być na tyle uciążliwe, że znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie – zarówno w zakresie pracy i wykonywania obowiązków, jak i w życiu społecznym czy seksualnym. Nasilenie objawów w dużym stopniu zależy od lokalizacji zmian chorobowych i tego jak bardzo choroba jest zaawansowana. Objawy endometriozy mogą obejmować:

• bolesne, obfite i długie miesiączki

• krwawienie pomiędzy miesiączkami

• ból podczas stosunku

• ból podczas oddawania moczu

• niepłodność/problemy z zajściem w ciążę

• ból w obszarze miednicy

• problemy z przewodem pokarmowym, np. wzdęcia, biegunki, zaparcia, krwawienie z przewodu pokarmowego

• zmęczenie

• depresja, stany lękowe

Niespecyficzne objawy choroby (a zwłaszcza ich brak) sprawiają, że osoby chore często przez bardzo długi czas są nieświadome tego co dzieje się w ich organizmie. Dodatkowo sprawia to trudność w rozpoznaniu choroby i łatwo ją pomylić z innymi schorzeniami, przez co diagnoza może być bardzo trudna i czasochłonna - szacuje się, że może trwać nawet 5-10 lat! Najczęściej kobiety dowiadują się o chorobie, gdy doświadczają trudności z zajściem w ciążę - endometrioza odpowiada za około 50% przyczyn niepłodności.

Choć niektóre kobiety przywykły do posiadania bolesnych miesiączek, to w każdym przypadku powinno się szukać przyczyny tego problemu. Nie zaopiekowanie się tą kwestią nie tylko bardzo utrudnia życie kobiet, ale może też prowadzić do konsekwencji w przyszłości.

Endometrioza może przyczyniać się również do powstawania dysbiozy jelitowej, a nawet przerostów, w postaci np. SIBO. Dzieje się tak zarówno ze względu na występujące w organizmie stany zapalne jak i ze względu na dysbiozę w obrębie mikrobioty macicy. Choć często jest to konieczne, to także operacje w obrębie jamy brzusznej mogą prowadzić do SIBO.

Leczenie endometriozy

Endometriozę można wykryć oraz określić jej stopień zaawansowania za pomocą USG lub rezonansu magnetycznego. Kiedyś do postawienia diagnozy niezbędne było przeprowadzenie laparoskopii, jednak wymóg ten już nie obowiązuje, a laparoskopię wykonuje się, gdy mamy na celu również wycięcie zmian - wykonywanie laparoskopii jedynie w celu wykrycia choroby jest niepotrzebne, a może powodować powstawanie nowych zrostów i obniżenie płodności. Należy pamiętać, aby przy podejrzeniu endometriozy udać się do doświadczonego ginekologa, który specjalizuje się w tej chorobie - niestety nie każdy ginekolog będzie potrafił zauważyć ogniska choroby. W diagnostyce endometriozy niezbędny jest również szczegółowy wywiad kliniczny, dotyczący między innymi historii rodzinnej czy wieku w którym wystąpiła pierwsza miesiączka.

Endometriozy niestety nie da się całkowicie wyleczyć. Leczenie koncentruje się na złagodzeniu objawów, zapobieganiu powstawania kolejnych zmian i poprawie jakości życia pacjentek. W tym celu stosowane są leki przeciwbólowe i/lub hormonalne oraz odpowiednia dieta wraz ze zmianą stylu życia. W części przypadków konieczna może okazać się operacja, polegająca na wycięciu zmian endometrialnych. Sposób leczenia jest indywidualnie dobierany i zależy często m.in. od tego, czy pacjentka stara się o dziecko czy na ten moment raczej go nie planuje.

Tak jak w wielu innych przypadkach kluczowe jest tutaj holistyczne podejście do choroby, obejmujące współpracę specjalizującego się w endometriozie ginekologa oraz dietetyka. Dodatkowo, pomocne może być wsparcie fizjoterapeuty, które między innymi poprawiać może pracę mięśni macicy oraz obniżać ból w jej obrębie, a czasami również psychologa, ze względu na często pogorszony nastrój i/lub zaburzenia psychiczne.

Dieta w endometriozie

Jako, że endometrioza jest chorobą o podłożu zapalnym to u chorych kluczowe jest zastosowanie diety przeciwzapalnej. Dieta powinna bazować na produktach, które będą obniżać stan zapalny i hamować rozwój choroby w organizmie jak:

• warzywa i owoce (do każdego posiłku)

• pełnoziarniste produkty zbożowe

• nasiona roślin strączkowych

• ryby, zwłaszcza tłuste ryby morskie jak łosoś czy makrela

• chude mięso

• nabiał bez dodatków

• jaja

• orzechy, pestki i nasiona

• oleje roślinne, np. oliwa z oliwek

• przyprawy, zwłaszcza takie jak cynamon, kurkuma i różnorodne zioła

Produktami prozapalnymi, czyli takie, które mogą generować stany zapalne i których zwłaszcza w endometriozie należy unikać są głównie cukier, tłuszcze nasycone, przetworzone jedzenie jak i alkohol oraz inne używki (np. wyroby tytoniowe). Należy również ograniczyć czerwone mięso do 1-2 razy w tygodniu i raczej unikać ostrych przypraw. Badania wskazują, że osoby odżywiające się w taki sposób nie tylko o wiele częściej chorują na endometriozę, ale choroba również szybciej wtedy postępuje, a chora doświadcza trudniejszych objawów. Dodatkowo, powinno się dążyć do uzyskania optymalnej wagi, jeżeli zmagamy się z nadwagą czy zbyt niską masą ciała i zadbać o odpowiednią podaż makroskładników, zwłaszcza białka. Warto również zadbać o suplementację kwasów omega-3, witaminy D (która często jest tutaj na zbyt niskim poziomie) oraz wyrównaniu innych niedoborów pokarmowych.

Poza zmianą diety kluczowa jest również zmiana stylu życia. Aby efektywnie wspierać leczenie należy zadbać o aktywność fizyczną, odpowiednią ilość i jakość snu, a także starać się unikać oraz radzić sobie ze stresem. W kwestii aktywności fizycznej ważne jest to, aby dobrać ją indywidualnie pod swoje możliwości - niektóre osoby mogą zmagać się z silnym bólem i nie być w stanie wykonywać każdy sport, a nie chodzi tutaj o to żeby się męczyć.

Czym jest adenomioza?

Adenomioza jest schorzeniem, w którym błona śluzowa macicy wnika w głąb mięśnia macicy tzw. miometrium), w przeciwieństwie do endometriozy, która cechuje się występowaniem tej błony poza macicą. Czasami (ale nie zawsze) adenomioza może występować jednocześnie z endometriozą. Obie choroby dają bardzo podobne do siebie objawy, a w leczeniu adenomiozy również kluczowe jest stosowanie diety przeciwzapalnej oraz zadbanie o odpowiedni styl życia.

Podsumowanie

Endometrioza to przewlekła choroba, która może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, szczególnie w zakresie płodności i jakości życia. Choć jej przyczyny nie zostały w pełni wyjaśnione, dostępne są różne metody leczenia, które mogą pomóc w kontrolowaniu objawów i poprawie jakości życia pacjentek. Wczesna diagnoza, odpowiednie leczenie oraz zmiany stylu życia są kluczowe w zarządzaniu tą chorobą.

Bibliografia:

1. Felice Petraglia, Silvia Vannuccini, Pietro Santulli, Louis Marcellin, Charles Chapron, An update for endometriosis management: a position statement, Journal of Endometriosis and Uterine Disorders, Volume 6, 2024, 100062

2. Silvia Vannuccini, Chiara Meleca, Federico Toscano, Pina Mertino, Francesca Pampaloni, Massimiliano Fambrini, Vincenzina Bruni, Felice Petraglia, Adenomyosis diagnosis among adolescents and young women with dysmenorrhoea and heavy menstrual bleeding, Reproductive BioMedicine Online, Volume 48, Issue 5, 2024, 103768

3. Elma Pašalić, Murtaza M. Tambuwala, Altijana Hromić-Jahjefendić, Endometriosis: Classification, pathophysiology, and treatment options, Pathology - Research and Practice, Volume 251, 2023, 154847

4. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/endometriosis

5. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/inne/rola-zywienia-w-profilaktyce-i-leczeniu-endometriozy/