Czym jest zespół policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników, często nazywany w skrócie PCOS (ang. Polycystic Ovary Syndrome) jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń endokrynologicznych wśród kobiet, które dotyka nawet do 20% populacji żeńskiej w wieku rozrodczym. Schorzenie obejmuje szereg zaburzeń metabolicznych i hormonalnych. Policystycznymi jajnikami nazywa się jajniki, które są powiększone, a w ich obrębie występuje wiele pęcherzyków.

Objawy PCOS

Kobiety chore na zespół policystycznych jajników w związku z szeregiem zaburzeń metabolicznych posiadają wyższe ryzyko wystąpienia wielu chorób i często cierpią także równocześnie na insulinooporność, cukrzycę, otyłość czy zaburzenia gospodarki lipidowej. U chorych na PCOS obserwuje się także większą tendencję do nadciśnienia, nadkrzepliwości i rozwoju niektórych nowotworów, zwłaszcza raka szyjki macicy, jajników i pęcherzyka żółciowego. W związku z tymi zaburzeniami u chorych mogą pojawiać się następujące objawy z nimi związane:

• nadmierna masa ciała, często otyłość typu brzusznego

• trudności z redukcją masy ciała

• hiperinsulinemia

• zaburzenia miesiączkowania bądź brak owulacji

• niepłodność i trudności z utrzymaniem ciąży

• trądzik

• łysienie androgenowe

• podwyższony “zły” cholesterol LDL

• zaburzenia psychiczne, w tym głównie lękowo-depresyjne i zaburzenia snu

• hirsutyzm

Hirsutyzm jest to nadmierne owłosienie typu męskiego - u chorych pojawiać się mogą twarde, ciemne włoski w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn, co wynika z podwyższonego stężenia androgenów (męskich hormonów płciowych), które u kobiet w normalnych warunkach występują w niewielkiej ilości.

Pozytywna diagnoza zespołu policystycznych jajników opiera się na występowaniu co najmniej dwóch z trzech poniższych objawów:

• nieregularność miesiączki lub całkowity brak owulacji

• objawy hiperandrogenizmu

• obecność policystycznych jajników w przezpochwowym badaniu ultrasonograficznym (USG)

Ciekawy jest więc fakt, że aby uzyskać pozytywną diagnozę zespołu policystycznych jajników, to wcale nie trzeba mieć policystycznych jajników - diagnoza zostanie postawiona także w przypadku występowania hiperandrogenizmu połączonego z zaburzonym miesiączkowaniem. Zawsze niezbędne jest jednak wykluczenie innych możliwych przyczyn wystąpienia podwyższonego stężenia androgenów. W związku z występującymi objawami różnego typu leczenie kobiet cierpiących na PCOS wymaga często opieki interdyscyplinarnej, w tym opieki endokrynologa, diabetologa, ginekologa, a także psychologa i dietetyka.Pomoc psychologa jest często niezbędna zarówno ze względu na częstsze ryzyko depresji czy innych zaburzeń psychicznych, ale także ze względu na często występujące wśród kobiet z PCOS niskie poczucie własnej wartości spowodowane nadmiernym owłosieniem czy zwiększoną masą ciała.

Dieta w PCOS

Dietoterapia w zespole policystycznych jajników stanowi istotny element leczenia wspierający farmakoterapię choroby i obejmuje kilka aspektów na które należy zwrócić uwagę u chorych kobiet.

Kontrola masy ciała

Kobiety zmagające się z zespołem policystycznych jajników (PCOS) często borykają się z nadmierną masą ciała - szacuje się, że może to dotyczyć nawet 50% chorych. PCOS zwiększa ryzyko nadwagi i otyłości, a jednocześnie nadwaga i otyłość mogą nasilać objawy tego schorzenia, tworząc trudny do przerwania cykl. Występujące w PCOS problemy z rosnącą masą ciała oraz trudnością w jej redukcji związane są z podwyższonym stężeniem leptyny i insuliny w surowicy krwi, co prowadzi do zaburzeń w odczuwaniu sytości, zwiększonego odczuwania głodu fizjologicznego i większej ilości przyjmowanych pokarmów. Kliknij, aby dowiedzieć się jak właściwie przeprowadzić proces redukcji. U chorych z nadmierną masą ciała w celu jej normalizacji należy wprowadzić więc dietę ubogoenergetyczną, a u osób z prawidłową masą ciała należy ją kontrolować i zapobiegać jej przyrostom.

Kontrola profilu lipidowego

PCOS sprzyja powstawaniu zaburzeń lipidowych, które objawiają się zwiększonym stężeniem triglicerydów oraz cholesterolu LDL, natomiast dobry cholesterol frakcji HDL ulega obniżeniu. W związku z zaburzeniami lipidowymi wzrasta także ryzyko chorób układu krążenia z nimi związanych na przykład w postaci miażdżycy. Niezmiernie ważne w kontroli profilu lipidowego jest ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych do minimum i zastąpienie ich nienasyconymi kwasami tłuszczowymi, np. olej rzepakowy, oliwa z oliwek, tłuste ryby morskie, awokado czy orzechy.

Kontrola gospodarki węglowodanowej

Rozwinięta w przypadku kobiet z PCOS insulinooporność może być wynikiem nadmiernej masy ciała, ale często jest ona też wrodzona. W regulacji poziomu insuliny oraz glukozy we krwi istotne jest zastosowanie diety o niskim indeksie glikemicznym, która polega głównie na wyborze pełnoziarnistych produktów zbożowych i ograniczeniu produktów słodzonych i przetworzonych. Więcej informacji o diecie niskoglikemicznej znajdziesz tutaj.

Aktywność fizyczna

Duże znaczenie w terapii zespołu policystycznych jajników ma również aktywność fizyczna, która nie tylko wspomaga proces redukcji masy ciała, ale także poprawia wrażliwość tkanek na insulinę, poprawia profil lipidowy i zmniejsza ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego. Wysiłek powinien być indywidualnie dostosowany do możliwości pacjentki.

Pomocne w leczeniu może być także zwiększenie ilości białka w diecie, nawet do 20-25% dziennego zapotrzebowania energetycznego, w celu zwiększenia uczucia sytości i ułatwienia procesu redukcji masy ciała. Dodatkowo, dieta wysokobiałkowa w połączeniu z dietą opierającą się o produkty z niskim indeksem glikemicznym będzie wspierać zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę.

Suplementacja w PCOS

Cierpiąc na zespół policystycznych jajników warto wprowadzić do swojej diety suplementację inozytolem, który coraz częściej przepisuje się kobietom chorym na PCOS. Inozytol stosowany w dawce 2-4 mg dziennie przez co najmniej 3 miesiące wykazuje korzystne efekty w postaci poprawy wrażliwości na insulinę, zwiększenia płodności oraz złagodzenia nadmiernego owłosienia, trądziku i łysienia androgenowego poprzez obniżenie stężenia androgenów we krwi.

Suplementacja witaminami powinna być stosowana jedynie w przypadku ich niedoborów. U kobiet z zespołem policystycznych jajników obserwuje się natomiast najczęściej niedobory witaminy D, które mogą mieć wpływ na powstanie choroby oraz pogorszenie jej objawów i często należy zwiększyć dawkę jej suplementacji.

Podsumowując, zespół policystycznych jajników jest złożonym, wieloobjawowym zaburzeniem hormonalnym, które znacząco obniżać może jakość życia chorych. Kluczowe w terapii PCOS jest holistyczne podejście do leczenia obejmujące współpracę z wieloma specjalistami oraz zmianę nawyków żywieniowych, co będzie pomocne w kontroli objawów i poprawy samopoczucia. Jeżeli zaobserwowałaś u siebie wymienione objawy lub poprostu masz problemy z zajściem w ciążę bądź nieregularnymi i zbyt długimi miesiączkami - nie zwlekaj z umówieniem wizyty u lekarza. Jeżeli natomiast zmagasz się już z PCOS koniecznie przeczytaj nasz artykuł o prawidłowej redukcji masy ciała oraz diecie z niskim indeksem glikemicznym!

Bibliografia:

1. Dutkowska A, Konieczna A, Breska-Kruszewska J, Sendrakowska M, Kowalska I, Rachoń D. Recomendations on non-pharmacological interventions in women with PCOS to reduce body weight and improve metabolic disorders Endokrynol Pol. 2019;70(2):198-212.

2. Kłósek P., Grosicki S., Całyniuk B. Dietoterapia w zespole policystycznych jajników - zalecenia praktyczne Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 4, 148–154

3. Szczuko M, Kikut J, Szczuko U, Szydłowska I, Nawrocka-Rutkowska J, Ziętek M, Verbanac D, Saso L. Nutrition Strategy and Life Style in Polycystic Ovary Syndrome-Narrative Review. Nutrients. 2021 Jul 18;13(7):2452

4.  Zespół policystycznych jajników (PCOS) to coraz bardziej powszechne, skomplikowane zaburzenie hormonalne, które dotyka wiele kobiet na całym świecie. Charakteryzuje się szeregiem objawów, od problemów z cyklem menstruacyjnym po zaburzenia metaboliczne i psychiczne. Z artykułu dowiesz się na czym dokładnie polega to schorzenie i jak skutecznie zarządzać PCOS, koncentrując się na znaczeniu holistycznego podejścia, właściwej diecie i regularnej aktywności fizycznej.