Dieta ketogeniczna - czym to się je?

Czym jest dieta ketogeniczna?

Dieta ketogeniczna (inaczej nazywana również ketogenną lub keto) jest dietą należącą do grupy diet niskowęglowodanowych, które klasyfikuje się ze względu na udział w całodniowej diecie węglowodanów:

• diety bardzo niskowęglowodanowe (<10%)

• diety niskowęglowodanowe (<26%)

• diety o średniej zawartości węglowodanów (26-44%).

Aby nazwać dietę ketogeniczną musi ona dostarczać maksymalnie 10% węglowodanów w ciągu dnia, czyli należeć do pierwszej z wymienionych kategorii. W znacznym stopniu ogranicza ona podaż węglowodanów, natomiast w bardzo dużych ilościach spożywane są tłuszcze, a zawartość białka znajduje się na adekwatnym do zapotrzebowania bądź lekko zwiększonym poziomie. Najczęściej stosowany rozkład makroskładników w diecie ketogenicznej prezentuje się następująco:

• Węglowodany: 5-10%

• Białko: 15-25%

• Tłuszcze: 70-80%

Tak duże ograniczenie węglowodanów oraz wysoka podaż tłuszczów powoduje zmiany w metabolizmie organizmu - przechodzi on w tak zwany stan ketozy, który efektami przypomina stan organizmu podczas głodówki. Ketoza jest stanem fizjologicznym wynikającym z adaptacji organizmu do nowych warunków, w których głównym źródłem energii dla komórek przestaje być glukoza, a wykorzystywane stają się ciała ketonowe, powstające w wyniku spalania kwasów tłuszczowych.

Jakie produkty można spożywać w diecie ketogenicznej?

W diecie ketogenicznej nie stosuje się podziału produktów na kategorie zabronione bądź dozwolone - należy tak komponować jadłospis, aby nie przekroczyć dozwolonej do spożycia ilości węglowodanów. Spożycie nawet jednorazowe zbyt dużej ilości węglowodanów mogłoby spowodować wyjście organizmu z ketozy, a przestawianie organizmu spowrotem na te tory należałoby przeprowadzić od nowa. Dodatkowo objawiać by się to mogło złym samopoczuciem.

Ciężko byłoby jednak skomponować jadłospis o zawartości węglowodanów <5% spożywając np. pieczywo czy banany - tak więc w diecie tej raczej rezygnuje się z produktów takich jak:

• produkty zbożowe w tym pieczywo, makarony, ryż, kasze, płatki, mąki

• większość owoców

• część warzyw m.in. ziemniaki, bataty, warzywa korzeniowe, kukurydza

• rośliny strączkowe

• soki owocowe, napoje słodzone

• słodycze

• cukier, miód i część słodzików

Jadłospis bazuje się natomiast na produktach tłuszczowo-białkowych, takich jak:

• mąka kokosowa, migdałowa, pieczywo z samych ziaren, czy produkty specjalistyczne takie jak ,,keto pieczywo’’

• mięso, ryby i owoce morza

• warzywa - głównie te zielone np. szpinak, brokuły, cukinia, ogórek, szparagi, awokado, ale również pomidor czy kalafior

• owoce jagodowe takie jak truskawki, maliny, jagody, borówki

• oleje roślinne i tłuszcze zwierzęce, np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy, słonecznikowy, olej z awokado, masło, smalec

• orzechy, nasiona, pestki

• jaja, mleko, śmietana, sery żółte, jogurty naturalne

• woda, herbata, kawa

• erytrytol, stewia, ksylitol

Aby ograniczyć ryzyko powikłań zdrowotnych mogących pojawiać się przez stosowanie diety ketogenicznej, w tym m.in. wysokiego stężenia cholesterolu - powinno się jednak zwrócić uwagę, aby głównymi źródłami tłuszczu były produkty roślinne zawierające zdrowe kwasy tłuszczowe i chude produkty zwierzęce, a ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych. Należy pamiętać również o tym, że zalecane owoce i warzywa powinno się spożywać w ograniczonych ilościach, z racji z zawartych w nich węglowodanach.

Korzyści i zagrożenia diety ketogenicznej

Korzyści:

• sprzyja bardzo szybkiej i dużej utracie masy ciała

• eliminuje gromadzenie się wody w organizmie

• może pomóc w kontroli glikemii

• daje uczucie sytości w ciągu dnia

Zagrożenia:

• niesie ryzyko wielu niedoborów pokarmowych, w tym witamin, składników mineralnych czy błonnika pokarmowego

• może zwiększać stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL oraz zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych

• ryzyko kwasicy metabolicznej, uszkodzenia nerek czy wątroby

• na początku stosowania, a czasami także dłużej terminowo odczuwalne mogą być objawy uboczne w postaci m.in. bólów głowy, brzucha, zmęczenia, osłabienia, zaparć, wzdęć, wymiotów czy zgagi

• wymaga wielu wyrzeczeń, jest droga i często monotonna - co sprawiać może trudności w jej utrzymaniu

• całkowita niezgodność z aktualnymi zaleceniami żywieniowymi

Dla kogo jest dieta ketogeniczna, a kto powinien z niej zrezygnować?

Dieta ketogeniczna od lat stosowana jest w leczeniu padaczki lekoopornej - przynosi ona efekty leczenia u nawet ⅔ pacjentów. Mechanizm działania tego modelu żywienia polega głównie na zmianie metabolizmu i przekaźnictwa nerwowego, które prowadzi do zmniejszenia pobudliwości neuronów i tym samym redukuje napady w postaci drgawek u chorych. Poprawę stanu pacjentów po zastosowaniu diety ketogennej obserwuje się też w chorobie Alzheimera.Stosowanie diety ketogennej jest za to kategorycznie zabronione m.in. w chorobach wątroby, trzustki czy nerek, kamicy dróg żółciowych, refluksie żołądkowo-przełykowym i u kobiet w ciąży lub karmiących piersią.

Podsumowując, dieta ketogeniczna w niektórych przypadkach jest niezastąpiona, w innych natomiast stanowi duże zagrożenie dla zdrowia. W ostatnim czasie zauważyć można coraz większe zainteresowanie tego typu żywieniem, głównie z powodu chęci obniżenia masy ciała. Stosowanie diet ketogenicznych w celu redukcji masy ciała jest natomiast nieuzasadnione, gdyż nie zaobserwowano różnic w efektach w porównaniu do innych diet niskoenergetycznych. Jeżeli nie ma wskazań do jej stosowania lepiej będzie postawić na bardziej odżywczą i zróżnicowaną dietę, np. typu śródziemnomorskiego, która również przyniesie efekty w postaci redukcji masy ciała nie zwiększając tym samym ryzyka uszczerbku na zdrowiu, a do tego wymagać będzie mniejszej ilości wyrzeczeń i będzie przyjemniejsza w stosowaniu.

Niezależnie od przypadku dieta ketogeniczna wymaga jej prowadzenia pod kontrolą doświadczonego lekarza oraz dietetyka, przeprowadzania regularnych badań stanu zdrowia, a także bardzo często suplementacji niedoborowych składników diety. 

Bibliografia:

1. Pondel N., Liśkiewicz D., Liśkiewicz A. "Dieta ketogeniczna-mechanizm działania i perspektywy zastosowania w terapii: dane z badań klinicznych." Postępy Biochemii 66.3 (2020): 270â-286.

2. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-ketogenna/

3. O'Neill B., Raggi P. “The ketogenic diet: Pros and cons” CLINICAL AND SCIENTIFIC DEBATES ON ATHEROSCLEROSIS| VOLUME 292, P119-126, JANUARY 2020

4. Nazarewicz R. ,,Konsekwencje stosowania wysokotłuszczowych diet ketogenicznych” BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XL, 2007, 4, str. 371 – 374