Niedoczynność tarczycy - jaka dieta będzie odpowiednia?

Czym jest tarczyca?

Tarczyca jest nieparzystym gruczołem dokrewnym zlokalizowanym w przednio-dolnej części szyi. Składa się ona z dwóch płatów i stanowi jeden z największych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Zadaniem tarczycy jest produkcja i wydzielanie do krwi hormonów:

• tyroksyny (T4)

• trójjodotyroniny (T3)

• kalcytoniny

Właściwe funkcjonowanie tarczycy i prawidłowa produkcja jej hormonów jest ściśle powiązana z wydzielaniem hormonu tyreotropowego (TSH) przez przysadkę mózgową, który pobudza tarczycę do produkcji jej hormonów. Od prawidłowego stężenia hormonów tarczycy zależą m.in. przemiany energetyczne i produkcja ciepła, rozwój i dojrzewanie układu kostnego, gospodarka wapniowo-fosforanowa, metabolizm białek, tłuszczów, węglowodanów i lipidów, bilans wodny i prawidłowy rozwój nerek, a także prawidłowy rozwój i czynność mózgu oraz obwodowego układu nerwowego.

Na czym polega niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy jest chorobą, której podłożem jest niedobór hormonów tarczycy bądź ich niewystarczające działanie. Częstość zachorowania na tę chorobę rośnie wraz z wiekiem i znacznie częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Wyróżniamy trzy rodzaje niedoczynności tarczycy:

• pierwotna niedoczynność tarczycy - powstaje w wyniku uszkodzenia gruczołu tarczowego

• wtórna niedoczynność tarczycy - najczęściej wynika z uszkodzenia przysadki mózgowej lub nieprawidłowego działania podwzgórza

• nabyta niedoczynność tarczycy - najczęściej pojawia się w wyniku autoimmunologicznego zapalenia tarczycy Hashimoto

Do najczęściej występujących objawów niedoczynności tarczycy należy zaliczyć:

• sucha i szorstka skóra

• bladość powłok skórnych

• wypadanie włosów, łamliwość paznokci

• osłabienie

• zmęczenie i ciągła senność

• zaburzenia koncentracji i problemy z pamięcią

• uczucie zimna

• przyrosty masy ciała

• obrzęki twarzy, powiek i dłoni

• zaparcia

• depresja

Leczenie niedoczynności tarczycy, niezależnie od jej rodzaju, polega na uzupełnianiu niedoborów hormonów tarczycy za pomocą lewotyroksyny będącej lewoskrętnym analogiem naturalnej tyroksyny. Stwierdzenie niedoczynności gruczołu tarczowego jest wskazaniem do leczenia przez całe życie.

Dietoterapia niedoczynności tarczycy

Najważniejszy element leczenia chorych z niedoczynnością tarczycy stanowi farmakoterapia, natomiast odpowiednia dietoterapia stanowi istotny czynnik wspomagający leczenie tego schorzenia i poprawę jakości życia chorych. Postępowanie dietetyczne w niedoczynności tarczycy polega głównie na zasadach racjonalnego żywienia i nie odbiega za bardzo od zaleceń dotyczących reszty populacji, z wprowadzeniem kilku zmian, o których należy pamiętać.

• Dieta powinna zawierać 4-5 posiłków dziennie, spożywanych w regularnych odstępach czasu.

Takie postępowanie będzie zapobiegać obniżeniu tempa przemiany materii i odkładania się tkanki tłuszczowej, które pojawia się w okresie nieregularnego dostarczania posiłków. Pamiętaj, że lewotyroksynę (letrox, euthyrox) przyjmuje się na czczo, a przed zjedzeniem śniadania należy zachować półgodzinną przerwę, aby lek działał prawidłowo. Unikaj spożywania wraz z pierwszym posiłkiem grejpfruta, produktów sojowych oraz kawy, ponieważ będą one obniżać wchłanianie leku.

• Komponuj codzienny jadłospis zgodnie z zasadami Piramidy Zdrowego Żywienia opublikowanej przez Instytut Żywności i Żywienia.

Znana wszystkim przez lata Piramida została w najnowszej aktualizacji rekomendacji zastąpiona inną oprawą graficzną i teraz zalecenia widnieją w formie Talerza Zdrowego Odżywiania.

• Zadbaj o podaż pełnowartościowego białka, niezbędnego dla prawidłowej syntezy hormonów tarczycy.

Produktami zawierającymi niezbędne ilości egzogennych aminokwasów są produkty zwierzęce - mięso, ryby i jaja.

• Zadbaj o odpowiednią podaż błonnika pokarmowego wraz z dietą, który będzie zapobiegał zaparciom często występującym w tym schorzeniu.

Duże ilości błonnika pokarmowego znajdziesz w produktach takich jak warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, nasiona czy pestki.

• Regularnie spożywaj ryby i owoce morza, będące bogatym źródłem jodu niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy.

Pamiętaj też o kupowaniu soli jodowanej i właściwym jej przechowywaniu tj. w zamkniętym pojemniczku z racji na łatwe ulatnianie się jodu.

• Zrezygnuj z wysoko przetworzonych produktów na korzyść produktów naturalnych.

Ograniczeniu powinny ulec produkty m.in. takie jak ciastka, słodycze, chipsy, płatki śniadaniowe, produkty typu fast food i instant, parówki, konserwy, napoje gazowane i napoje z wysoką zawartością cukru.

• Ogranicz spożycie produktów zawierających goitrogeny (substancje wolotwórcze). Związki te posiadają zdolność wiązania się z jodem wchodzącym w skład hormonów tarczycy, co zaburza syntezę jej hormonów.

Największą zawartością goitrogenów charakteryzują się soja, orzechy arachidowe i warzywa kapustne (brokuł, kalafior, kapusta, brukselka).

• Znormalizuj masę ciała.

Ze względu na obniżony metabolizm spowodowany niedoczynnością tarczycy, chorzy często borykają się ze zwiększoną masą ciała i problemami z jej utrzymaniem. Osiągnięcie odpowiedniej masy ciała ma znaczenie dla prawidłowego stężenia hormonów we krwi. Pamiętaj, aby redukcję przeprowadzać w sposób racjonalny - zbyt duże restrykcje kaloryczne przyniosą efekt odwrotny do zamierzonego i mogą tylko bardziej upośledzić metabolizm organizmu.

Na jakie składniki odżywcze zwrócić szczególną uwagę?

Dla prawidłowej aktywności tarczycy niezbędny jest odpowiedni poziom kilku istotnych mikroskładników, tj. jodu, selenu, żelaza oraz witaminy D. Jeżeli nie jesteśmy w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości tych składników wraz z dietą, konieczna może okazać się ich suplementacja.

Żelazo stanowi składową enzymu biorącego udział w syntezie hormonów tarczycy. Jego niedobór powoduje niedostateczną syntezę hormonów tarczycy w wyniku czego rośnie poziom TSH we krwi. Dodatkowo, anemia może być diagnozowana nawet u połowy pacjentów z niedoczynnością tarczycy, dlatego należy więc zwrócić szczególną uwagę na ten składnik. Bogatym źródłem żelaza będą produkty zwierzęce takie jak wątróbka, czerwone mięso, jaja. Znajdziesz je również w produktach roślinnych m.in. w soczewicy, szpinaku czy orzechach, jednak takie żelazo będzie charakteryzować się mniejszym wchłanianiem w porównaniu z produktami zwierzęcymi.

Selen jest kolejnym pierwiastkiem biorącym udział w metabolizmie hormonów tarczycy, chroni on również tarczycę przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu. W organizmie w największej ilości jest on magazynowany właśnie w komórkach tarczycy. Prawidłowe wchłanianie selenu zachodzi jedynie przy odpowiedniej podaży jodu, a niedobór zarówno jednego jak i drugiego pierwiastka prowadzić może do upośledzonej syntezy hormonów tarczycy i powodować zmiany tkanki tarczycowej. Selen znajdziesz w podrobach, mięsie, owocach morza, a szczególnie dużo zawierają go orzechy brazylijskie.

Coraz większą uwagę zwraca się również na znaczenie witaminy D w chorobach tarczycy. Badania wskazują na zależność pomiędzy deficytem tej witaminy a wzrostem wartości TSH we krwi, a także na jej częsty niedobór u osób cierpiących na choroby tarczycy. Pewne ilości witaminy D można uzyskać z żywności, a jej źródła stanowią tłuste ryby morskie, jaja, masło, pełnotłuste mleko i sery żółte. Przede wszystkim jednak powstaje w organizmie podczas syntezy skórnej, która zachodzi pod wpływem promieni słonecznych. W Polsce od września od kwietnia ze względu na położenie geograficzne istnieje jednak ograniczona możliwość uzyskania zalecanego stężenia tej witaminy w surowicy krwi poprzez jej efektywną syntezę skórną. Stwarza to konieczność uzupełniania jej niedoborów poprzez suplementację - zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym.

Warto monitorować stężenie opisanych składników diety w naszym organizmie, a przeprowadzone badania skonsultować z lekarzem, który w razie konieczności zaleci suplementację któregoś z nich. Pamiętaj, aby nigdy nie robić tego na własną rękę.

Bibliografia:

1. Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P. ,,Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy’’ Wybrane Problemy Kliniczne 2018;2(2):111-115.

2. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/niedoczynnosc-tarczycy-zalecenia-i-jadlospis/

3. Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E. ,,Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto’’ BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 2, str. 117 – 127

4. Dubczak I., Niemczyk L. ,,Fizjologia hormonów tarczycy i przyczyny zaburzeń tarczycowych w przewlekłej niewydolności nerek’’ (NEFROL. DIAL. POL. 2016, 20, 258-261)