Czym są suplementy diety?

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie, suplementy diety są środkiem spożywczym, które zawierają skoncentrowane źródło witamin, składników odżywczych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub fizjologiczny na organizm. Ich celem jest uzupełnienie diety i są wprowadzone do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie.

Suplementy są dostępne w naprawdę wielu formach - znajdziemy je pod postacią kapsułek, tabletek, drażetek, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków.

Leki vs suplementy diety

Chociaż zarówno leki jak i suplementy diety zawierać mogą podobne składniki i oba są stosowane w celu poprawy zdrowia, to istnieją między nimi istotne różnice - o czym duża część ludzi nie wie. Warto je zrozumieć, aby świadomie korzystać z obu grup produktów

Jako, że suplementy traktowane są jako środek spożywczy (czyli dosłownie tak jak żywność), to mają za zadanie jedynie uzupełnienie diety - suplementy nie leczą.

Dodatkowo, wprowadzenie suplementu na rynek wymaga jedynie zgłoszenia produktu i przedstawienia jego etykiety Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu - koniec. Proces jest bardzo prosty i szybki, nie wymaga przeprowadzania badań, a suplement na rynek wprowadzić może tak naprawdę każdy.

W przeciwieństwie do suplementów - leki (zarówno te na receptę jak i te bez) podlegają naprawdę ścisłej kontroli, ich wprowadzenie trwa bardzo długo i jest stosunkowo kosztowne. Każdy lek musi zostać dokładnie przebadany pod względem bezpieczeństwa, skuteczności oraz możliwych interakcji z innymi lekami, a stosując je możemy mieć pewność, że faktycznie będzie on wpływał na funkcjonowanie naszego organizmu nie niosąc ze sobą żadnych zagrożeń.

W przypadku wielu suplementów diety musimy tak naprawdę “zaufać” producentowi, że produkt naprawdę zawiera to co zadeklarował on na opakowaniu, że będzie on działał, a co gorsza, że nie jest on zanieczyszczony, np. metalami ciężkimi czy toksynami… Warto jednak podkreślić, że nie dotyczy to wszystkich suplementów - wybierajmy po prostu takie, których producenci posiadają odpowiednie certyfikaty jakości oraz (mimo, że nie musieli) wykonali rzetelne badania laboratoryjne.

Rodzaje suplementów diety

Suplementy diety najczęściej dzieli się ze względu na ich skład lub przeznaczenie. Jak chodzi o podział ze względu na skład to najczęściej dzieli się je na zawierające:

• witaminy (najczęściej A, C, D, E, K, B6, B12, tiamina, ryboflawina, niacyna, kwas pantotenowy, kwas foliowy, biotyna)

• składniki mineralne (głównie wapń, magnez, żelazo, miedź, jod, cynk, mangan, sód, potas, selen, chrom, molibden, fluorki, chlorki, fosfor, bor, krzem)

• aminokwasy (na przykład izoleucyna)

• składniki i ekstrakty roślinne (na przykład żeń-szeń, berberyna, ashwagandha)

• niezbędne kwasy tłuszczowe (omega-3 i omega-6)

• błonnik pokarmowy

• probiotyki i prebiotyki

Podział suplementów diety ze względu na przeznaczenie wyróżnia natomiast takie, które wspierają:

• proces odchudzania

• stan skóry, włosów i paznokci

• pracę układu sercowo-naczyniowego

• układ pokarmowy

• układ nerwowy, koncentrację i witalność

• układ odpornościowy

• opóźnianie procesów starzenia

• zmniejszanie ryzyka osteoporozy

• przeznaczone dla sportowców i osób aktywnych

• i wiele, wiele innych

Wskazania do stosowania suplementów

W Polsce powszechnie obserwuje się niedobory witaminy D. Ma to miejsce zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym i związane jest z naszą strefą klimatyczną. Z tego względu jej suplementację w Polsce zaleca się każdej osobie. Poza witaminą D stosowanie suplementów jest natomiast zasadne tylko w kilku przypadkach:

• w przypadku niedoborów - o tym świadczą jedynie nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych

• u kobiet w ciąży - w każdym przypadku niezbędna jest suplementacja kwasem foliowym, a w niektórych przypadkach także innych składników

• u osób starszych - w tym wieku ryzyko wielu chorób oraz niedoborów wzrasta. Osoby takie często stosują także nieurozmaicone i monotonne diety, które mogą nie dostarczać wszystkich niezbędnych dla organizmu składników

• u osób stosujących diety eliminacyjne - dotyczy to na przykład diet wegetariańskich, wegańskich, niskowęglowodanowych czy innych, które ograniczają grupy produktów, będących źródłem składników odżywczych

• u osób stosujących diety o niskiej kaloryczności - ponieważ zbyt mała ilość pożywienia może dostarczać zbyt niskiej ilości składników odżywczych

Jak wybrać dobry suplement diety?

Szacuje się, że ponad ¾ społeczeństwa korzysta z suplementów diety, ale niestety większość z tych osób działa na własną rękę i nie posiada wiedzy na temat tego jakie suplementy należy wybierać oraz z jakimi konsekwencjami może wiązać się ich stosowanie. W związku z coraz większą popularnością suplementów na rynku dostępnych jest ich coraz więcej - w samym 2016 roku do Głównego Inspektora Sanitarnego zgłoszono aż 7000 tysięcy nowych suplementów, a ich ilość z każdym rokiem ma stale rosnąć!

Nie każdy suplement można jednak nazwać “dobrym” suplementem, a ogrom kolorowych i obiecujących cudowne efekty opakowań może być przytłaczający. Podczas wyboru zwróć uwagę na:

• odpowiednią dawkę - powinna być dostosowana do naszych potrzeb; nie zawsze więcej znaczy lepiej, ale dawka nie powinna też być zbyt mała, gdyż wtedy nie przyniesie żadnych efektów zdrowotnych

• biodostępność składników odżywczych - biodostępność oznacza to, w jakim stopniu dany składnik zostanie wchłonięty w naszym organizmie (może to być 20%, 40% czy 80%). Warto więc wybierać formy składników, które są najlepiej przyswajalne przez organizm

• skład produktu - tak jak w przypadku żywności, skład suplementu powinien być “czysty” i nie zawierać niepotrzebnych dodatków

• cenę - drożej również nie musi oznaczać lepiej, a tańszy produkt może okazać się takim samym lub nawet lepszym wyborem, warto więc wziąć pod uwagę także tańsze opcje

Dodatkowo, pamiętajmy że działanie suplementu możemy wzmocnić lub obniżyć poprzez odpowiednie połączenia składników. Warto na przykład przyjmować witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) wraz z tłuszczem, aby zwiększyć ich wchłanianie czy spożywać żelazo wraz z witaminą C, co zwiększy jego przyswajalność. Natomiast niektórych suplementów nie należy spożywać razem - przykładowo nie łącz żelaza z magnezem, ponieważ nawzajem obniżą sobie wchłanialność. Lepszym pomysłem w tym przypadku będzie zastosowanie dwóch osobnych preparatów w kilkugodzinnym odstępie.

Bezpieczeństwo suplementów diety

Choć suplementy są dostępne bez recepty i nie mogą stanowić zagrożenia dla życia oraz zdrowia konsumentów, to ich stosowanie bez odpowiedniej wiedzy może takie całkowicie bezpieczne nie być.

Pomimo, że suplementy diety kupujemy z troski i chęci zadbania o swoje zdrowie, to nadmiar przyjmowanych składników odżywczych może być w niektórych przypadkach nawet groźniejszy niż ich niedobór! Nigdy nie należy więc przekraczać dawek zalecanych przez producenta, ani spożywać suplementów bez potrzeby.

Dodatkowo suplementy diety mogą wchodzić w interakcje z lekami, co może obniżać skuteczność leczenia, a nawet prowadzić do zagrożenia życia. Niebezpieczeństwo suplementów związane jest także ze wspomnianymi wcześniej możliwymi zanieczyszczeniami, jeżeli nie wybieramy suplementów ze sprawdzonego źródła.

Czy naprawdę musisz stosować suplementy?

Nie ma potrzeby stosowania suplementów diety, jeżeli nie ma do tego wskazań. Suplementy diety mogą być pomocne w uzupełnieniu niedoborów pokarmowych i wsparciu zdrowia, ale ich stosowanie powinno być przemyślane i oparte na rzeczywistych potrzebach organizmu. Kluczem do zdrowia jest przede wszystkim dobrze zbilansowana dieta, a suplementy powinny stanowić jedynie dodatek, a nie substytut zdrowego stylu życia. Produkty spożywcze, zwłaszcza owoce, warzywa czy pełnoziarniste produkty zbożowe naturalnie zawierają duże ilości witamin, które najczęściej okazują się być wystarczające dla naszego organizmu - przykładowo jedna papryka pokrywa całodzienne zapotrzebowanie na witaminę C, nie mówiąc już o tym, że wraz z witaminą C dostarcza także wielu innych cennych związków.

Pamiętaj, że jeżeli zdecydujesz się zastosować jakiś składnik diety w postaci suplementu lub leku - zawsze poprzedź to odpowiednim badaniem w celu sprawdzenia czy faktycznie go potrzebujesz, a najlepiej skonsultuj to z lekarzem, który dodatkowo przepisze odpowiednią formę oraz dawkę leku. Działanie na własną rękę w tej kwestii może być bardzo niebezpieczne, zwłaszcza gdy cierpisz na choroby towarzyszące i przyjmujesz leki.

Bibliografia:

1. https://www.gov.pl/web/gis/szczegolowe-wymagania-prawne-dotyczace-suplementow-diety

2. Bojarowicz H., Dźwigulska P. Suplementy diety. Część I. Suplementy diety a leki – porównanie wymagań prawnych. Hygeia Public Health 2012, 47(4): 427-432

3. Suplementy diety – panaceum na wszystkie dolegliwości? Wykład dr hab. Małgorzaty Grembeckiej

4. Kuciński J. , Fryska Z., Wołejko A., Semeniuk P., Burczyk R., Górna N., Łabuda A., Mazurek E. Aktualne zalecenia w Polsce dotyczące suplementacji witaminy D. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2023, Tom 29, Nr 4, 277–282